Door uitbraken van infectieziekten die een bedreiging vormen voor de volksgezondheid, zoals bijvoorbeeld mazelen, maar ook COVID-19, is er veel aandacht voor vaccineren. Hoewel vaccinaties één van de meest effectieve en veilige interventies zijn binnen de publieke gezondheid, lijkt vaccinatie acceptatie niet altijd vanzelfsprekend. In 2019 riep de WHO ‘vaccine hesitancy’ uit tot een van de meest belangrijke bedreigingen voor de volksgezondheid wereldwijd.
Er is vanuit verschillende disciplines binnen de medische en sociale wetenschappen veel onderzoek gedaan naar vaccinatietwijfel. Het concept wordt echter gebruikt om verschillende zaken aan te duiden, waardoor de term vaccinatietwijfel gelijk wordt gesteld aan, bijvoorbeeld, vertrouwen in vaccinaties, lage vaccinatiegraad en lage intentie tot vaccinatie. Dit heterogene gebruik van de term vaccinatietwijfel leidt tot onduidelijkheid, verwarring en uiteindelijk ook tot onderzoeksresultaten die niet goed met elkaar te vergelijken zijn.
Het systematisch literatuuronderzoek laat zien dat de term vaccinatietwijfel in de literatuur betrekking heeft op gedachten en gevoelens die men heeft met betrekking tot vaccineren (bv zorgen hebben over de veiligheid van vaccins), aan het gedrag dat men vertoont (bv het weigeren van een vaccin) of aan besluitvorming met betrekking tot vaccinatie (bv besluiteloos zijn in het nemen van een beslissing over vaccineren). De term vaccinatietwijfel wordt dus heel breed gebruikt en zelf binnen deze categorieën is er veel variatie tussen onderzoekers.
Het literatuuronderzoek laat ook zien dat er veel verschillende meetinstrumenten zijn om vaccinatietwijfel vast te stellen bij personen, variërend van complexe instrumenten met veel subschalen en vragen tot instrumenten bestaande uit één enkele vraag, bijvoorbeeld ‘Heeft u ooit een vaccinatie geweigerd?’. Deze instrumenten sluiten deels aan bij de drie hierboven geschetste categorieën, maar sommige instrumenten hanteren weer andere concepten, waaronder intentie (bv ‘hoe waarschijnlijk is het dat u het vaccin zult nemen als het beschikbaar wordt?’) en vaccinatiebereidheid (bv ‘in hoeverre bent u bereid het vaccin te nemen?’). De bevindingen laten zien dat het huidige gebruik van de term vaccinatietwijfel diffuus en verwarrend is, dat het concept vaccinatietwijfel en de instrumenten waarmee het gemeten wordt niet altijd matchen, en dat opheldering noodzakelijk is om onderzoek te verbeteren.
De auteurs pleiten ervoor om de term vaccinatietwijfel, die nu te breed en inclusief wordt ingezet, voortaan te reserveren voor een toegespitste en eenduidige definitie. Zij concluderen dat vaccinatietwijfel het beste kan worden omschreven als een psychologische staat van besluiteloosheid bij het maken van een beslissing omtrent vaccinaties. Door eenduidige interpretatie en gebruik van het concept vaccinatietwijfel zullen studieresultaten beter te vergelijken zijn en kunnen, bijvoorbeeld, de voorspellers van vaccinatietwijfel beter onderzocht worden.
Resultaten
Artikel: A systematic literature review to clarify the concept of vaccine hesitancy
Betrokken medewerkers
Dit onderzoek wordt uitgevoerd door Daphne Bussink. Dit promotie onderzoek is onderdeel van haar AIOTO traject. Bij dit deelonderzoek werkten mee: Jeannine Hautvast, Olga Visser, Lisa Vandeberg en Marlies Hulscher (vanuit AMPHI en Radboudumc).